Τα τελευταία
χρόνια γίνεται πολύς λόγος για τα χαρισματικά παιδιά. Διαβάζουμε αρκετά στον τύπο και βλέπουμε
αναφορές στο διαδίκτυο και την τηλεόραση. Ποια είναι όμως αυτά τα παιδιά; Είναι
μικρές διάνοιες, μικροί Αϊνστάιν και Μότσαρτ;
Ο Αλέξανδρος Παπανδρέου, ιδρυτής της Χαρισμάθειας, μας βοηθάει να γνωρίσουμε τα χαρισματικά παιδιά και να κατανοήσουμε τις ανάγκες τους.
-Τι είναι τα
χαρισματικά παιδιά; Χωρίζονται σε κάποιες κατηγορίες;
Τα Χαρισματικά
παιδιά θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι “μικροί άνθρωποι”. Έχουν τις
συναισθηματικές ανάγκες της ηλικίας τους αλλά οι γνωστικές τους ανάγκες είναι
πιο ανεπτυγμένες και ταιριάζουν με αυτές που έχουν μεγαλύτερα παιδιά. Αυτό είναι
κάτι που χρειάζεται να διαχειριστούν και κάνει την ισορροπία τους λίγο πιο δύσκολη. Τα
παιδιά, αναπόφευκτα, όταν πηγαίνουν στο σχολείο έρχονται σε σύγκριση με τα άλλα
παιδιά. Όταν αντιλαμβάνεσαι ότι μπορεί να μην ταιριάζεις, ενώ όλοι οι υπόλοιποι
ταιριάζουν σε έναν βαθμό μεταξύ τους, τότε νιώθεις ότι έχεις πρόβλημα. Για
αυτόν τον λόγο, κάποια Χαρισματικά παιδιά μπορεί να νιώθουν απομονωμένα και να
είναι αποξενωμένα. Να νιώθουν έντονα ότι οι άλλοι δεν τους καταλαβαίνουν.
Ακριβώς επειδή
μπορεί να νιώσουν έτσι, είναι πιθανό να οδηγηθούν σε συμμόρφωση ή αλαζονεία. Η
στάση της συμμόρφωσης αποτελεί την προσπάθεια του παιδιού να κρύψει από το
σχολικό και φιλικό του περιβάλλον του ότι διαφέρει σημαντικά από τους άλλους
και, στην προσπάθεια αυτή, θυσιάζει κομμάτια της ταυτότητάς του και υιοθετεί
κομμάτια των άλλων έτσι ώστε να εξασφαλίσει ότι θα γίνει αποδεκτό. Αυτό το
οδηγεί πρόσκαιρα σε συναισθηματική κάλυψη και αποδοχή αλλά, μακροπρόθεσμα, δεν
μπορεί να του φέρει ευτυχία, αφού δεν έχει δεχτεί τον εαυτό του και δεν έχει
επιτρέψει στους άλλους να το γνωρίσουν.
Η αλαζονεία,
από την άλλη, είναι πιο επιθετική και την καταλαβαίνουμε πιο εύκολα όταν τη
βλέπουμε. Ένα παιδί που νιώθει ότι οι υπόλοιποι ταιριάζουν και αυτό δεν
ταιριάζει, αλλά έχει αυξημένες γνωστικές δυνατότητες από τους άλλους, μπορεί να
προσπαθήσει να αποδείξει στον εαυτό του και τους άλλους ότι δεν έχει αυτό
πρόβλημα αλλά όλοι οι άλλοι. Αυτή η ανάγκη να αποδείξει πράγματα για να νιώσει
καλά και η ταύτιση της ικανότητας επίτευξης με την αποδοχή είναι που οδηγεί
κάποια από αυτά τα παιδιά στην αλαζονεία. Αυτή η στάση είναι σύνηθες να ενισχύεται
και από τις συναισθηματικές προβολές και πιέσεις του οικογενειακού
περιβάλλοντος που επιβραβεύει τις καλές επιδόσεις και απογοητεύεται από τις
κακές. Το παιδί αντιλαμβάνεται ότι παίρνει συναισθηματική κάλυψη μέσω της
επιτυχίας και, έτσι, νιώθει ότι το βλέπουν για αυτό που μπορεί να κάνει και όχι
για αυτό που είναι ή νιώθει.
Δεν υπάρχει ένας
ακριβής ορισμός για τα χαρισματικά παιδιά. Αυτό συμβαίνει επειδή δεν αποτελούν
μία ομοιογενή ομάδα, αλλά ένα σύνολο ανθρώπων που μοιράζονται, σ’ έναν βαθμό, κάποια
κοινά χαρακτηριστικά, το βασικότερο των οποίων είναι η ασύγχρονη γνωστική και
συναισθηματική ανάπτυξη. Έχουν υψηλή αντίληψη (IQ) που συνοδεύεται από
αναπτυγμένη δημιουργικότητα, υψηλή ικανότητα να πετυχαίνουν στόχους και άνεση
να περνούν από την ιδέα στην πράξη. Παρουσιάζουν ευελιξία και υψηλή
ανθεκτικότητα. Βέβαια, δεν αρκεί ένα παιδί να έχει υψηλό IQ για να επισημανθεί ως Χαρισματικό, απαιτείται
μία σφαιρική διερεύνηση για ένα σύνολο ποιοτικών και ποσοτικών χαρακτηριστικών.
Αν τα
Χαρισματικά παιδιά μεγαλώσουν σε ένα υγιές περιβάλλον, συνήθως επιδεικνύουν έντονη
περιέργεια, κάνουν ερωτήσεις και ψάχνουν να βρουν πώς λειτουργούν τα πράγματα.
Συνήθως έχουν πλούσιο λεξιλόγιο, είναι αρκετά ώριμα για την ηλικία τους και
τους αρέσει να μιλούν για αφηρημένα πράγματα, όπως έννοιες, αντί για
περιστατικά. Αντιλαμβάνονται εύκολα τη μη λεκτική επικοινωνία και έχουν
διαφορετικές αναγνώσεις πάνω σε ένα βιβλίο, μία ταινία ή ένα έργο τέχνης από τα
υπόλοιπα παιδιά. Έχουν ευκολία να καταλαβαίνουν πώς νιώθουν οι γύρω τους, κάτι
που τα βοηθάει να αναπτύξουν ηγετικά χαρακτηριστικά, αλλά πολλές φορές τα κάνει
ιδιαιτέρως χειριστικά. Φυσικά, δεν είναι απαραίτητο ένα παιδί να έχει το σύνολο
των παραπάνω χαρακτηριστικών για να είναι Χαρισματικό.
Ο λόγος που
αξίζει να γίνει η αναγνώριση και η επισήμανσή τους δεν είναι ο διαχωρισμός τους
από το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο, αλλά η ανάδειξη των ιδιαίτερων αναγκών τους
στο οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον αφού έχουν ανάγκη από
διαφοροποιημένη προσέγγιση.
-Μπορούν να έχουν
παράλληλα και μαθησιακές δυσκολίες;
Το ότι ένα παιδί
είναι χαρισματικό σημαίνει ότι έχει την ευχέρεια να κάνει με μεγαλύτερη
ευχέρεια ανάλυση, σύνθεση και επαγωγή πληροφοριών. Έχει την ικανότητα να
διαχειρίζεται με μεγαλύτερη ευκολία μεγαλύτερο όγκο δεδομένων και να δημιουργεί
με μεγαλύτερη άνεση σχέσεις μεταξύ τους ή να αντιλαμβάνεται τα σημαινόμενά
τους.
Δεν αποκλείεται
ένα παιδί με μαθησιακές δυσκολίες να έχει την ίδια ευχέρεια. Ένα παιδί που έχει
δυσλεξία μπορεί να δυσκολεύεται να αναγνωρίσει τις αναπαραστάσεις των γραμμάτων
και να τα μπερδεύει μεταξύ τους, αλλά αν η πληροφορία φτάσει τελικά σε αυτόν,
μπορεί να επιδεικνύει ευχέρεια στη διαχείρισή της. Υπάρχουν ακόμα και παιδιά
που έχουν ειδικές ανάγκες και ταυτόχρονα είναι Χαρισματικά. Αυτά τα παιδιά
έχουν επιπλέον δυσκολίες στη συναισθηματική τους ισορροπία καθώς είναι
διαφορετικά με περισσότερους τρόπους. Για αυτό και τα ονομάζουμε twice exceptional.
-Πώς μπορούν
οι γονείς και το σχολείο να τα ξεχωρίσουν και να τα βοηθήσουν;
Οι γονείς και
οι εκπαιδευτικοί πρέπει να δίνουν στα Χαρισματικά παιδιά βασικά πράγματα που
χρειάζονται και τα υπόλοιπα παιδιά. Οι γονείς να παρέχουν υποστήριξη,
συναισθηματική κάλυψη και ασφάλεια και οι εκπαιδευτικοί να δημιουργούν
απαιτήσεις και να δίνουν την τροφή που χρειάζεται κάθε παιδί για να αναπτύξει
τις ικανότητές του και το δυναμικό του.
Αυτό βέβαια δεν
είναι πάντα εύκολο όταν μιλάμε για Χαρισματικά παιδιά. Είναι σύνηθες και εύλογο
οι γονείς να χαίρονται που βλέπουν το παιδί τους να καταφέρνει πράγματα με
σχετική ευκολία. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι αυτή η ικανοποίηση ή περηφάνια που
νιώθουν δεν περνάει στο παιδί ως επιβεβαίωση. Αυτό του ενισχύει την πεποίθηση
ότι όσο πετυχαίνει κάνει τους γονείς του χαρούμενους και έτσι νιώθει ασφαλές.
Χτίζει την ταυτότητά του γύρω από την υψηλή του ικανότητα και όταν θα
αντιμετωπίσει πραγματική δυσκολία θα βρεθεί αντιμέτωπο με τον φόβο ότι δε θα
αποτύχει απλά στην πρόκληση αλλά θα καταργηθεί η ταυτότητά του, θα απογοητεύσει
αυτούς που αγαπάει και θα καταλάβουν ότι είχαν άδικο να πιστεύουν σε αυτό.
Αντίστοιχα, οι
εκπαιδευτικοί έχουν τη δυσκολία ότι δεν ξέρουν πώς να διαφοροποιήσουν το μάθημά
τους ώστε να ανταποκρίνεται ταυτόχρονα σε περισσότερα επίπεδα. Αν δεν κάνει
διαφοροποίηση, ένας εκπαιδευτικός είναι προφανές ότι δεν μπορεί να δίνει τα
ερεθίσματα που χρειάζεται σε ένα παιδί που έχει σημαντικά διαφορετικές
γνωστικές ανάγκες. Το επίπεδο των απαιτήσεων του μαθήματός του ανταποκρίνεται
στην πλειοψηφία των παιδιών που βρίσκονται στο επίπεδο ετοιμότητας που
αντιστοιχεί με την ηλικία τους. Κοιτώντας ότι τα Χαρισματικά παιδιά έχουν
κατακτήσει αυτό που διδάσκονται, πιστεύει ότι δε χρειάζονται κάτι παραπάνω και
έτσι εστιάζει στα υπόλοιπα παιδιά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα Χαρισματικά
παιδιά είτε να βαριούνται στην τάξη και να βρίσκονται σε καταναγκασμό, είτε να
διακωμωδούν την κατάσταση και να χαλούν το μάθημα, είτε να μην μπαίνουν στην
τάξη αφού το μάθημα δεν απευθύνεται σε αυτά.
Τα παιδιά αυτά
δε μαθαίνουν να προσπαθούν, να συγκεντρώνονται, να επιμένουν, να συνεργάζονται,
να έχουν υπομονή, ανθεκτικότητα και δε δημιουργούν απαιτήσεις από τον εαυτό
τους. Παράλληλα, αποδομούν στο μυαλό τους τη γνώση, χάνουν τον ενθουσιασμό και
την περιέργειά τους.
Για να επισημανθούν
τα Χαρισματικά παιδιά, χρειάζεται κάποιος απλά να αναγνωρίσει σε ένα παιδί
κάποια από τα χαρακτηριστικά που έχουμε αναφέρει ήδη και να το παραπέμψει να
κάνει μία αξιολόγηση με ένα πιστοποιημένο και τυποποιημένο εργαλείο.
-Τι
δυνατότητες έχουν τα χαρισματικά παιδιά στην Ελλάδα ως ενήλικες, όταν πλέον
μεγαλώσουν;
Κάθε παιδί όταν μεγαλώνει καλό είναι να ακολουθεί μία πορεία που νιώθει ότι
θα το κάνει ευτυχισμένο. Δε διαφέρουν σε αυτό τα Χαρισματικά παιδιά. Η δυσκολία
είναι στο να αναγνωρίσουν τι είναι αυτό που τα κάνει ευτυχισμένα. Ένας άνθρωπος
αναγνωρίζει τα δυνατά του σημεία και βρίσκει μία πορεία που να μπορεί να τα
αξιοποιεί και να τα αναδεικνύει. Έτσι, γίνεται πιο καλός σε αυτό που κάνει,
νιώθει καλύτερα και μπορεί παράλληλα να βιοπορίζεται.
Τα Χαρισματικά παιδιά έχουν πολλά διαφορετικά μονοπάτια ανάμεσα από τα
οποία μπορούν να διαλέξουν όμως, αφού έχουν αυξημένες δυνατότητες σε πολλά
διαφορετικά πεδία, όπως μπορεί να έχουν πολυάριθμα ενδιαφέροντα. Αυτό κάνει πιο
δύσκολη την επιλογή τους και πιο αναγκαίο τον επαγγελματικό προσανατολισμό
τους. Ένα σύστημα πανελλαδικών που σπρώχνει τα παιδιά να γράψουν όσο πιο καλά
γίνεται και να μπουν στις σχολές με τα περισσότερα μόρια δε σημαίνει απαραίτητα
ότι θα τα οδηγήσει εκεί που θα ήθελαν να πάνε. Όταν τα παιδιά έχουν υψηλές
δυνατότητες, είναι πολύ μεγαλύτερος ο πειρασμός για τα ίδια και τους γονείς
τους να ακολουθήσουν όμως αυτόν τον δρόμο εφόσον νιώθουν ότι θα χάσουν μία
ευκαιρία αν δεν το κάνουν.
Το ότι κάποιος είναι Χαρισματικός λέει κάποια πράγματα για την «ιπποδύναμη»
της μηχανής του. Δε λέει όμως απαραίτητα για το πού θέλει να οδηγήσει το αμάξι
του. Άλλοι μπορεί να ασχοληθούν με τέχνες, άλλοι με έρευνα και επιστήμες, άλλοι
να γίνουν αθλητές και άλλοι με την επιχειρηματικότητα.
-Πώς γεννήθηκε
η Χαρισμάθεια;
Η Χαρισμάθεια γεννήθηκε το 2012, από μία ομάδα ανθρώπων που αποφάσισε να
αλλάξει το παράδειγμα στην εκπαίδευση, ώστε όλοι να χωράνε και να επωφελούνται.
Έτσι, φτιάξαμε με κοινό όραμα και επιμονή έναν χώρο όπου κάθε παιδί θα βρίσκει
χώρο έκφρασης, θα καλλιεργεί τις δεξιότητές του, θα διευρύνει και θα εμβαθύνει
τις γνώσεις του και θα καλύπτει τις συναισθηματικές του ανάγκες. Ένα
εκπαιδευτικό ταξίδι με προκλήσεις και δυσκολίες που δε θα χορηγεί ούτε σε ένα
μαθητή την αίσθηση της ματαίωσης. Σήμερα, η ομάδα μας απαρτίζεται από καθηγητές
πανεπιστημίου, ψυχολόγους, γιατρούς – αναπτυξιολόγους και εκπαιδευτικούς. Κάθε
χρόνο, παίρνουν μέρος στα προγράμματά μας χιλιάδες παιδιά και υποστηρίζουμε
εκατοντάδες γονείς, ενώ έχουμε αναπτύξει συνεργασία με δεκάδες σχολεία και
κέντρα εκπαίδευσης.
-Πώς βοηθάει
την εκπαίδευση των χαρισματικών παιδιών;
Αυτό που θέλουμε να συμπληρώσουμε στο παζλ των ερεθισμάτων που παίρνουν τα
παιδιά είναι η ανάπτυξη δεξιοτήτων που θεωρούμε ότι είναι πολύ βασική.
Εστιάζουμε στην κριτική σκέψη, τη φαντασία, τη δημιουργικότητα, την
συγκέντρωση, την επιμονή, τη συνεργασία, τις επικοινωνιακές δεξιότητες και τα
ηγετικά χαρακτηριστικά. Εστιάζουμε επίσης στις συναισθηματικές ανάγκες των
παιδιών με στόχο την αποδοχή του εαυτού τους, της διαφορετικότητάς τους και της
διαφορετικότητας των άλλων.
Στοχεύουμε στο αδύνατο και επομένως ακόμα και ο πιο δυνατός λύτης
εξοικειώνεται με την ιδέα της αποτυχίας και δε ματαιώνεται. Τα παιδιά νιώθουν
ελεύθερα στο μάθημα και μπορούν να ρωτήσουν οτιδήποτε θέλουν. Έτσι, τα παιδιά έχουν
προσωπικό κίνητρο να προσπαθήσουν να ανταποκριθούν στο βέλτιστο βαθμό τους, δε
βλέπουν ανταγωνιστικά τους υπόλοιπους αφού αναγνωρίζουν ότι καθένας έχει άλλες
ανάγκες τις οποίες «δουλεύει» και έχουν πρόσφορο έδαφος να ανελιχθούν. Μαθαίνουν
να αυτοαξιολογούνται και ασχέτως αποτελέσματος νιώθουν καλά εφόσον τη δεδομένη
στιγμή με τις δυνατότητες που είχαν και τις συνθήκες που επικρατούσαν δεν μπορούσαν να κάνουν κάτι
καλύτερο.
-Τι είναι το “Out of the
Box Challenge”;
Το Out of the Box Challenge είναι ο
πρώτος μαθητικός διαγωνισμός δημιουργικότητας & κριτικής ικανότητας,
αποτελεί μία πολύπλευρη δοκιμασία, εφόσον χρησιμοποιεί τεχνικές εμβάθυνσης,
εμπλουτισμού της ύλης (διαθεματικά) και διαβάθμιση δυσκολίας. Περιλαμβάνει
γρίφους και προβλήματα λογικής σε κάθε πιθανό γνωστικό αντικείμενο. Δε
χρειάζεται καθόλου απομνημόνευση, δεν απαιτεί καμία προηγούμενη γνώση και
απευθύνεται σε όλους τους μαθητές από Γ’ μέχρι ΣΤ’ Δημοτικού.
Στα πλαίσια του διαγωνισμού, οι μαθητές καλούνται
να πραγματευτούν ανοιχτά και κλειστά προβλήματα λογικής, να αξιοποιήσουν ιδέες
και νοητικά σχήματα που έχουν συγκεντρώσει από τις εμπειρίες και τα βιώματά
τους, να κάνουν κατασκευές και να παρουσιάσουν λύσεις σε πραγματικές
(υπάρχουσες) προκλήσεις. Τα θέματα διαφοροποιούνται ανά ηλικιακή ομάδα και οι
γνωστικές περιοχές εκτείνονται σε ευρύ φάσμα, από φυσική και μαθηματικά, μέχρι
φιλοσοφία, μουσική και λογοτεχνία, ώστε τα παιδιά να κάνουν συνδέσεις μεταξύ
διαφορετικών πεδίων, να αναπτύσσουν τη διαθεματικότητά τους και να αναγνωρίζουν
την ανάγκη για εις βάθος κατανόηση.
-Ποια είναι η
διαδικασία για να παρακολουθήσει ένα παιδί τα προγράμματά σας;
Έχουμε πολλά και διαφορετικά προγράμματα. Υπάρχουν αυτά που απευθύνονται σε
όλα τα παιδιά, όπως το Out of the Box Challenge κα το Summer School, όπως υπάρχουν
και αυτά που απευθύνονται σε παιδιά που έχουν επιπλέον γνωστικές ανάγκες, όπως
είναι τα master classes. Για να μπει κάποιο παιδί στα master classes, θα πρέπει να περάσει από αξιολόγηση έτσι ώστε να εξασφαλίσουμε ότι έχει
το κίνητρο και το επίπεδο ετοιμότητας για να ανταπεξέλθει. Εναλλακτικά, το
παιδί είναι πιθανό να ματαιωθεί. Τα master classes είναι
σχεδιασμένα για να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των παιδιών που χρειάζονται
παραπάνω προσλαμβάνουσες και, συνεπώς, είναι απαιτητικά. Αν μπει ένα παιδί
χωρίς την απαραίτητη ετοιμότητα στα μαθήματα, αντί να βοηθηθεί, μπορεί να
λειτουργήσουν αρνητικά για την εικόνα εαυτού του.
- Ευχαριστούμε πολύ
για την όμορφη συνέντευξη και για τον χρόνο σας.
Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε εδώ:
Γράφει η Χριστίνα Βούλαλη από το Τα παιδάκια μας
