Ένα ζήτημα, το οποίο ακούμε να προβληματίζει
συχνά τους γονείς είναι το πώς θα διαχειριστούν
το ζήτημα ενός θανάτου/μιας απώλειας σε σχέση
με το παιδί τους.
1. "Να πω στο παιδί ότι ο/η ... πέθανε ή να του πω ότι έφυγε ένα ταξίδι;"
2. "Δεν είναι πολύ μικρό για να καταλάβει;"
3. "Πώς θα αντέξει το παιδί την απώλεια;"
4. "Να πάω το παιδί στο νεκροταφείο/στην κηδεία/κλπ;"
Αρχικά, στο σημείο αυτό, είναι σημαντικό
να αποσαφηνίσουμε πρώτα τους διαφορετικούς ορισμούς.
Απώλεια:
"Απώλεια, μπορεί να είναι:
1. κάθε στέρηση
2. κάθε αποχωρισμός από μία σχέση, έναν άνθρωπο, ένα ζώο ή ακόμα και από ένα αντικείμενο που είναι σημαντικό για εμάς"
Παραδείγματα καταστάσεων σχετιζόμενων με απώλεια είναι:
1. μία απόλυση
2. ένα διαζύγιο
3. μία μετακόμιση σε μη οικείο για εμάς περιβάλλον
4. ένας χωρισμός
5. ένας θάνατος
6. μία απομάκρυνση από φίλους, και πολλά άλλα.
Για τα παιδιά, απώλεια, εξίσου σημαντική, μπορεί να είναι ακόμα και καταστάσεις, όπως το κόψιμο της πιπίλας, το να χάσουν το αγαπημένο τους παιχνίδι, όπως και το να χάσουν την ηλικία τους(κάθε ηλικιακό στάδιο, από το οποίο περνούν) κ.α.
Πένθος (μια φυσιολογική διαδικασία):
"Πένθος ονομάζεται το συναίσθημα λύπης και θλίψης που νιώθει κάποιος, όταν του συμβεί κάποια μεγάλη συμφορά, συνήθως όταν χάσει κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο, αλλά και τα έθιμα που ακολουθούνται για χρονικό διάστημα μετά την απώλεια του προσώπου αυτού."
Θρήνος:
"Θρήνος είναι το σύνολο των αντιδράσεων που εκδηλώνουμε σε ένα γεγονός που αντιλαμβανόμαστε ως απώλεια και η πορεία ή η διεργασία που κάνουμε όταν χάσουμε κάποιον ή κάτι που έχουμε επενδύσει με έντονα συναισθήματα.
Οι αντιδράσεις αυτές μπορεί να είναι συναισθηματικές, γνωστικές, σωματικές, καθώς και σε επίπεδο συμπεριφοράς."
Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν κάποια συνήθη στάδια από τα οποία περνάει το άτομο όταν πενθεί, κάθε άνθρωπος (και συνεπώς κάθε παιδί) πενθεί και θρηνεί με το δικό του μοναδικό τρόπο.
Στο συγκεκριμένο άρθρο, ωστόσο θα αναφερθούμε συγκεκριμένα στην απώλεια που επέρχεται μέσω ενός θανάτου.
Τα παιδιά αντιλαμβάνονται πάντα, όσο και αν προσπαθήσουμε να το κρύψουμε, ότι κάτι συμβαίνει. Παρατηρούν τις αλλαγές που πραγματοποιούνται στην οικογένεια, στην καθημερινότητα, στις συμπεριφορές, ακόμα και τις διαφορές στο ύφος και στις εκφράσεις μας. Συχνά μάλιστα μπορεί να ακούν και συζητήσεις που γίνονται μεταξύ ενηλίκων και μη μπορώντας να εξηγήσουν την κατάσταση, να κάνουν δικές τους υποθέσεις.
Η απουσία συζήτησης με τα παιδιά σχετικά με μία απώλεια μπορεί να τους προκαλέσει:
1. stress/άγχος
2. ανασφάλεια
3. να νιώθουν απομόνωση/αποκλεισμό από την οικογένεια
4. σύγχυση
Είναι σημαντικό, λοιπόν, να μην αποκρύπτουμε το γεγονός από το παιδί και να μην κρύβουμε τα συναισθήματα μας από τα παιδιά.
Το παιδί θα βιώσει την απώλεια, όπως και κάθε ενήλικας, με το δικό του τρόπο και είναι φυσιολογικό να περάσει ένα διάστημα, στο οποίο θα θρηνεί!
Πώς θρηνούν τα παιδιά:
1. θλίψη
2. φόβος
3. θυμός
4. κλάμα
5. συναισθηματικό μούδιασμα-κενό
6. απομόνωση από κοινωνικό περίγυρο
7. ενοχές
8. δυσκολία συγκέντρωσης
9. διαταραχές στον ύπνο
11. πτώση σχολικής επίδοσης
12. σχολική άρνηση
13. υιοθέτηση συμπεριφορών υψηλού κινδύνου
Τα παιδιά συνήθως εκδηλώνουν τις σκέψεις, τις ανησυχίες και τα συναισθήματά τους μέσα από πράξεις, το παιχνίδι, τη ζωγραφική κ.α.. Το κάθε παιδί βέβαια, όπως ήδη αναφέρθηκε, έχει το δικό του τρόπο να θρηνεί.
Σημάδια που χρήζουν προσοχής στην διαδικασία του πένθους του παιδιού:
1. παρατεταμένες περίοδοι κλάματος
2. παρατεταμένη απουσία οποιασδήποτε εκδήλωσης θρήνου
3. συχνά και παρατεταμένα ξεσπάσματα θυμού
4. υπερβολικές αλλαγές στη σχολική επίδοση
5. απομόνωση για μεγάλα χρονικά διαστήματα
6.απουσία ενδιαφέροντος για φίλους και δραστηριότητες
7. συχνοί εφιάλτες και διαταραχές ύπνου
8. σωματικά συμπτώματα- ασθένεια
9. αδράνεια /έλλειψη ενδιαφέροντος για ζωή
10.αρνητικές σκέψεις για το μέλλον η έλλειψη ενδιαφέροντος για το μέλλον
Μέσω των σημάτων αυτών, το παιδί ουσιαστικά "φωνάζει" με τον τρόπο του, ότι έχει κάποιες συναισθηματικές ανάγκες που πρέπει να καλύψει για να καταφέρει να διαχειριστεί την απώλεια, όπως και κάθε άνθρωπος.
Οι ανάγκες του παιδιού που θρηνεί:
1. αποδοχή της απώλειας
2. έκφραση των συναισθημάτων του
3. διαρκής στήριξη από τον περίγυρό του
4. σταθερότητα του περιβάλλοντός του
5. ανάμνηση του προσώπου που πέθανε
6. προσαρμογή στις νέες συνθήκες
Πώς να συμπεριφερθούμε, λοιπόν, σε ένα παιδί που βιώνει την απώλεια (ενδεχομένως, μαζί με μας);
1.Δεν αποκρύπτουμε το γεγονός! Αντιθέτως ενημερώνουμε αμέσως το παιδί με χρήση κατάλληλων για την ηλικία του λέξεων που ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και απαντώντας ουσιαστικά μόνο σε ότι αυτό μας ρωτάει (κυριολεκτικά και αφήνοντας πίσω τους δικούς μας φόβους και εικασίες για το πώς το παιδί μπορεί να ερμηνεύσει την κατάσταση).
Παραδείγματος χάριν:
-"Που πάει κάποιος όταν πεθαίνει?"
-"Στο νεκροταφείο." (Δεν απαντάμε που πάει η ψυχή κλπ, αυτό θα το απαντήσουμε αν ρωτήσει που πάει η ψυχή.)
2. Τονίζουμε ότι το παιδί δεν φέρει καμία ευθύνη για ότι συνέβη.
3. Δίνουμε χρόνο στο παιδί για έκφραση αποριών.
4. Αν δεν γνωρίζουμε μία απάντηση το παραδεχόμαστε και του λέμε ότι θα αναζητήσουμε πληροφορίες όπως και κάνουμε. Αν δε ξέρουμε, λέμε "δεν γνωρίζω" ή "θα το μελετήσω και θα σου απαντήσω μετά." (Δεν χρειάζεται να έχουμε απάντηση για όλα!)
5. Επαναλαμβάνουμε τις πληροφορίες αν χρειαστεί με σταθερότητα και συνέπεια στις απαντήσεις μας.
6. Δίνουμε στο παιδί πληροφορίες για το τι θα συμβεί στη συνέχεια.
7. Ενθαρρύνουμε το παιδί να εκφράσει τα συναισθήματά του, όποια και αν είναι αυτά
8.Δίνουμε έμφαση στο ότι όσα αισθάνεται είναι φυσιολογικά. ("Είμαι εδώ για σένα να σε ακούσω, αν θες κάτι να μου πεις!")
9.Διατηρούμε τους κανόνες πειθαρχίας και συμπεριφοράς του περιβάλλοντος και τις συνήθειες που υπήρχαν και πριν το γεγονός.
10.Είναι πολύ σημαντικό να συνεχίσει το παιδί το πρόγραμμα του κανονικά. Ένας κύριος φόβος κάθε παιδιού που βιώνει μια απώλεια είναι το τι θα χάσει από τη ζωή του το ίδιο.
11.Δεν ζητάμε από τα παιδιά να αναλάβουν ρόλους ενηλίκων.
12.Μοιραζόμαστε τις αναμνήσεις μας μαζί με το παιδί από το άτομο που χάθηκε.
13.Επιτρέπουμε στα παιδιά να συμμετέχουν σε οικογενειακές εκδηλώσεις πένθους.
14. Δεν κρύβουμε τα συναισθήματα μας από τα παιδιά.
Προτεινόμενο βιβλίο για τους μικρούς μας φίλους:
"Θα σ’ αγαπώ ότι κι αν γίνει", Gliori D. 2005, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, ISBN 9789601615257
Πηγή:
Μέριμνα:«Στηρίζοντας το Παιδί που θρηνεί το Θάνατο Αγαπημένου του Προσώπου»
Γράφει η Δανάη Θεοφιλοπούλου,
Ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια
Ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια Απόφοιτη του Τμήματος Ψυχολογίας της Σχολής Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης, κάτοχος άδειας ασκήσεως επαγγέλματος.
Εμβάθυνε στον τομέα της παιδικής και εφηβικής υγείας με το μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών της Ιατρικής σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών "Στρατηγικές αναπτυξιακής και εφηβικής υγείας", ενώ παράλληλα συνέχισε την εκπαίδευση της με ειδίκευση στη συνθετική ψυχοθεραπεία για παιδιά, εφήβους και ενήλικες από το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Συνθετικής Ψυχοθεραπείας (European Institute of Integrative Psychotherapy- EIIP), μέσω του Πολυκέντρου Ψυχοθεραπείας και Νευροανάδρασης «Σύγχρονα Αμφιαράεια» (4ετής Μεταπτυχιακή Εκπαίδευση στη Συνθετική Ψυχοθεραπεία), Τεχνοβλαστό του Πανεπιστημίου Κρήτης. Στην παρούσα χρονική περίοδο, εκπαιδεύεται επίσης στη συστημική ψυχοθεραπεία μέσω τέχνης για παιδιά 3-12 ετών στο εργαστήριο συστημικής ψυχολογιας και παιδαγωγικής "Ροδάκινο". Έχει πραγματοποιήσει, επίσης, επιμορφωτική εξειδίκευση στην «Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων» του Τμήματος Ψυχιατρικής Παιδιών και Εφήβων του Σισμανόγλειου Νοσοκομείου-Αμ. Φλέμινγκ ΓΝΑ, στην «Ψύχωση και Έγκλημα» του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στις εξαρτήσεις («ΟΙ ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ: Τι έφερε η πανδημία COVID-19») του ITACA-ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ & A΄ και Β΄ Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς και στη «Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία» του European Psychiatric Assosiation EPA-MOOC. Ολοκλήρωσε την πρακτική της άσκηση στο Κέντρο Ψυχικής Υγείας Ρεθύμνου ,ενώ έχει εργαστεί εθελοντικά στο Σύλλογο Οικογενειών και Φίλων Ψυχικής Υγείας Ρεθύμνου, αλλά και στο φορέα «Παιδί & Οικογένεια- Kid & Family».
Επί του παρόντος, διατηρεί ιδιωτικό γραφείο στο κέντρο της Αθήνας, όπου διεξάγει ατομικές συνεδρίες ψυχοθεραπείας σε ενήλικες, παιδιά και εφήβους, ενώ προσφέρει συμβουλευτική στήριξη σε όλο το φάσμα της οικογένειας- συνεδρίες για συμβουλευτική γονέων, θεραπεία ζεύγους και πρόληψη και προαγωγή της ψυχικής υγείας, σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο, τόσο δια ζώσης, όσο και μέσω διαδικτύου, όπως η κατάθλιψη, το άγχος, οι κρίσεις πανικού, το πένθος, οι φοβίες, τα ψυχικά τραύματα, οι διαπροσωπικές, αλλά και χρόνιες συναισθηματικές δυσκολίες, τα ψυχοσωματικά συμπτώματα, οι διατροφικές διαταραχές, οι διαταραχές στις λειτουργίες του ύπνου, τα προβλήματα από αλκοόλ και ναρκωτικές ουσίες και οι διαταραχές προσωπικότητας.
Website:
Facebook:
Instagram:
Και μην ξεχνάτε:
