Στο πλαίσιο της ψυχιατρικής επιστήμης, ο ναρκισσισμός λαμβάνεται υπόψη και μελετάται ως μια ψυχική διαταραχή της προσωπικότητας. Ειδικότερα, ο επίσημος όρος που χρησιμοποιείται είναι η «Διαταραχή Ναρκισσιστικής Προσωπικότητας» (Narcissistic Personality Disorder - NPD). Το άτομο με την εν λόγω διαταραχή διαθέτει μία αυξημένη αίσθηση της δικής του σημασίας και μία ενδόμυχη ανάγκη για θαυμασμό, ενώ, παράλληλα, διακρίνεται από έλλειψη ευαισθησίας για τους άλλους. Ωστόσο, πίσω από αυτό το «προσωπείο» της υπέρμετρης εμπιστοσύνης προς τον εαυτό του, εντοπίζεται μία εύθραυστη αυτοεκτίμηση η οποία καθιστά το άτομο ιδιαιτέρως ευάλωτο σε οποιαδήποτε μορφή κριτικής. Η NPD επιφέρει προβλήματα σε αρκετούς τομείς της ζωής, όπως είναι αυτοί των διαπροσωπικών σχέσεων, του σχολείου ή της εργασίας, καθώς όταν το άτομο δεν εισπράττει το θαυμασμό και την ειδική μεταχείριση που θεωρεί ότι του αξίζει, νιώθει βαθιά απογοήτευση και δυστυχία.
Σύμφωνα με την πέμπτη έκδοση του Diagnostic and Statistical Manual (DSM-V), τα κριτήρια για τους ανθρώπους με Διαταραχή Ναρκισσιστικής Προσωπικότητας περικλείουν τα εξής γνωρίσματα:
- Αλαζονεία
- Υπερβολή ως προς τα ταλέντα και τα επιτεύγματα τους
- Επιθυμία αναγνώρισης τους ως ανώτερα άτομα ακόμη κι αν οι πράξεις τους δεν το δικαιολογούν
- Φαντασιώσεις που σχετίζονται με τη δύναμη, την επιτυχία, την ομορφιά ή τη λάμψη
- Διαθέτουν μια αυξημένη αίσθηση για τα δικαιώματα που τους αναλογούν και απαιτούν διαρκή θαυμασμό
- Θεωρούν πως είναι ξεχωριστά πρόσωπα, τα οποία, εντούτοις, μπορούν να κατανοηθούν μόνο από τους ανθρώπους που συγχρωτίζονται ή από εξίσου ιδιαίτερα άτομα
- Προσδοκούν αναντίρρητη υπακοή στις απαιτήσεις τους και ειδική μεταχείριση
- Παρουσιάζουν απροθυμία ή αδυναμία ως προς την αναγνώριση των συναισθημάτων και των αναγκών των άλλων
- Εκμεταλλεύονται τους άλλους, ώστε να επιτύχουν αυτά που επιθυμούν
- Φθονούν τους άλλους και θεωρούν πως και οι άλλοι τους ζηλεύουν για την υπεροχή τους
Τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά ενδέχεται να εντοπιστούν και στη συμπεριφορά ενός παιδιού, ωστόσο, συχνά, αγνοούνται, αφού είναι κοινώς αποδεκτό πως σε παιδική ηλικία τα άτομα παρουσιάζουν τάσεις εγωκεντρισμού.
Πώς, όμως, μπορούν οι γονείς να συνεισφέρουν στην ομαλή ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού τους, ούτως ώστε να διαμορφώσει μία ισορροπημένη προσωπικότητα που θα διατηρήσει και στην ενήλικη ζωή του;
Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης
Η αυτοεκτίμηση αντιστοιχεί στην εικόνα που διαθέτει ένα άτομο για τον εαυτό του και την αξία του. Τα πρώτα έτη της ζωής ενός παιδιού διαθέτουν καθοριστική σημασία για την «οικοδόμηση» της αυτοεκτίμησής του. Οι γονείς, βέβαια, δεν μπορούν να ελέγξουν όλα τα ερεθίσματα που προσλαμβάνει το παιδί τους και τα οποία ενδεχομένως να επηρεάσουν την εικόνα που θα σχηματίσει για τον εαυτό του, παρ’ όλ’ αυτά, μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση της αυτοεκτίμησης του παιδιού τους μέσα από ουσιαστικές ενέργειες. Αρχικά, κρίνεται μείζονος σημασίας η υιοθέτηση ενός διαλεκτικού στυλ κατά την ανατροφή του παιδιού. Οι γονείς που αξιοποιούν το διάλογο και αναπτύσσουν σχέσεις εμπιστοσύνης με το παιδί, παρέχοντας του την απαιτούμενη υποστήριξη και θαλπωρή, θέτοντας, ταυτόχρονα, σαφή όρια στη συμπεριφορά του, συμβάλλουν ουσιαστικά στην ενδυνάμωση της αυτοπεποίθησης του παιδιού. Αντιθέτως, γονείς που ασκούν αυστηρό έλεγχο και καταφεύγουν σε τιμωρητικές μεθόδους, μεταδίδουν στο παιδί την εντύπωση πως το θεωρούν ανάξιο εμπιστοσύνης και ανίκανο να λάβει σωστές αποφάσεις υποσκάπτοντας, έτσι, την αίσθηση επάρκειας του παιδιού.
Επιπροσθέτως, θεωρείται σκόπιμος ο διαχωρισμός του παιδιού ως προσωπικότητα από την ιδιότητα του ως μαθητή. Τα παιδιά θα πρέπει να νιώθουν αποδεκτά και αγαπητά ανεξάρτητα από τις σχολικές τους επιδόσεις. Οι γονείς, ακόμη, οφείλουν να παρέχουν καθοδήγηση και εποικοδομητική συμβουλευτική στις περιπτώσεις που το παιδί τους θα υποπέσει σε κάποιο σφάλμα και όχι απλώς μία αυστηρή κριτική, ενώ, συγχρόνως, θα πρέπει να προωθούν την αυτενέργεια και την αυτονομία δίνοντας στο παιδί αρμοδιότητες, αλλά και την ευκαιρία να λάβει πρωτοβουλίες, ούτως ώστε να αντιληφθεί πως το θεωρούν αξιόπιστο και ικανό.
Καλλιέργεια ενσυναίσθησης
Κατά τον Goleman (2011), η «ενσυναίσθηση» (empathy) είναι η δυνατότητα του ατόμου να αντιληφθεί τα συναισθήματα των άλλων δείχνοντας ενδιαφέρον για τις ανησυχίες τους και παρέχοντας τους υποστήριξη. Καθώς, ως γνωστόν, τα παιδιά μαθαίνουν μέσω της παρατήρησης, οι ίδιοι οι γονείς οφείλουν να αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση επιδεικνύοντας ενσυναίσθηση για τους ανθρώπους γύρω τους δίχως διακρίσεις. Επιπλέον, παρέχοντας τα κατάλληλα ερεθίσματα, το παιδί μπορεί να κατανοήσει την έννοια της ενσυναίσθησης σε πρακτικό επίπεδο. Μέσα από το παιχνίδι ρόλων, επί παραδείγματι, οι γονείς μπορούν να καθοδηγήσουν το παιδί, ώστε να εξασκηθεί στην αναγνώριση των συναισθημάτων των άλλων και να προετοιμαστεί κατάλληλα, προκειμένου να αντιλαμβάνεται την οπτική των άλλων ανθρώπων ή τη διαφορετική στάση ζωής τους. Ως εκ τούτου, το παιδί θα αναπτύξει αυτοέλεγχο, θα μάθει να διαχειρίζεται τα συναισθήματα του και να σέβεται τους συνανθρώπους του.
Η χρήση βιβλίων, τηλεοπτικών προγραμμάτων ή ακόμα και γεγονότων της καθημερινότητας μπορούν να αποτελέσουν εφαλτήριο για την αναγνώριση συμπεριφορών και συναισθημάτων και κατ’ επέκταση την επεξήγηση τους στο παιδί. Ερωτήσεις, όπως «Πώς θα ένιωθες εσύ, αν ήσουν στη θέση του;» ή «Πώς θα μπορούσαμε να τον βοηθήσουμε;» θα πυροδοτήσουν το ενδιαφέρον του παιδιού για τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων ανθρώπων. Τέλος, οι γονείς οφείλουν να επιβραβεύουν πράξεις ευγένειας και έμπρακτης αγάπης εκ μέρους των παιδιών τους, ώστε να παγιωθούν ως χαρακτηριστικό της συμπεριφοράς τους.
Βιβλιογραφία
- Goleman, D. (2011). Η συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Πεδίο.
- Jeste, D. V., Lieberman, E. J. A., Fassler, D., & Peele, R. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5®). 5th ed. Washington DC: American Psychiatric Association.
